«Ֆիզիկան ու Մենք» խորագրով դասընթաց դպրոցականների համար

Փետրվարի 3-ից 5-ին ԵՊՀ ֆիզիկայի ֆակուլտետում տեղի կունենա «Ֆիզիկան ու Մենք» գիտական դասընթացը, որը նախատեսված է 9-12-րդ դասարանի աշակերտների համար: Դպրոցի հիմնական նպատակն է ծանոթացնել ավագ դպրոցի աշակերտներին ֆիզիկայի հիմնարար սկզբունքների և վերջին նվաճումների հետ: Կներկայացվի նաև ֆիզիկայի դերը և կիրառությունները այլ մասնագիտություններում:

Գրանցման հայտը լրացնելու և հավելյալ տեղեկություններ ստանալու համար անհրաժեշտ է այցելել հետևյալ հղումով: Գրանցման վերջնաժամկետը հունվարի 30-ն է, իսկ ընտրված մասնակիցները մասնակցության հաստատման մասին տեղեկացում կստանան փետրվարի 1-ին:

Դասընթացի ծրագրում տեղ են գտել ինչպես տեսական, այնպես էլ փորձարարական զեկուցումներ: Փորձարարական զեկուցումները կլինեն ինտերակտիվ և աշակերտները հնարավորություն կունենան մասնակցել ընթացող փորձերին, ինչպես նաև նրանց կառաջադրվեն փորձնական խնդիրներ: Տեսական զեկուցումները կլինեն ճանաչողական բնույթի, կուղեկցվեն տարբեր գիտական ֆիլմերի ցուցադրմամբ:

Գիտական դպրոցը կազմակերպվում է ԵՊՀ ֆիզիկայի ֆակուլտետի Ուսանողական գիտական ընկերության կողմից,  OSA (The Optical Society) և  SPIE (The International Society for Optics and Photonics) կազմակերպությունների ԵՊՀ և ԳԱԱ մասնաճյուղերի հետ համատեղ:

Շրյոդինգերի կատուն ո՞ղջ է, թե՞ մեռած

Մինչև Շրյոդինգերի կատվի մասին պատմելը, կխնդրեմ, որպեսզի ձեր տեսադաշտից հեռացնենք բոլոր կատվիկներին և այս փորձը ոչ մի դեպքում չկրկնեք նրանց վրա:

Կատվի հետ կապված այս փորձի գաղափարը պատկանում է ավստրիացի ֆիզիկոս Էրվին Շրյոդինգերին. ի դեպ, փորձը մտավոր է, այն երբեք չի կատարվել, ու բարեբախտաբար ոչ մի կատու չի զոհվել դրա արդյունքում:

Կատուն, թույնի սրվակը, ռադիոակտիվ ճառագայթման աղբյուրը  և գրանցող սարքը տեղադրված են փակ արկղի մեջ: Մեկ ժամվա ընթացքում ռադիոակտիվ նյութը հավասար հավանականությամբ կա՛մ կարող է ճառագայթել, կա՛մ ոչ: Եվ հենց գրանցող սարքը նույնիսկ շատ փոքր ճառագայթում գրանցի, մուրճը կընկնի թույնով սրվակի վրա, և մեր կատվիկը կսատկի:
Բայց հավանականությունը նույնն է, որ նյութը չի ճառագայթի, մուրճը չի ընկնի, սրվակը չի կոտրվի, և կատուն ողջ-առողջ դուրս կգա արկղից:

Շրյոդինգերի կատվի փորձը` երկու հնարավոր ելքերով

Փորձարարը չի կարող իմանալ, թե արդյոք ռադիոակտիվ նյութը ճառագայթել է, թույնի սրվակը կոտրվել է և կատուն սատկել: Նա կարող է դա միայն այն դեպքում իմանալ, երբ բացի արկղը: Իսկ մինչև արկղը բացելը կատուն և՛ մեռած է, և՛ կենդանի:

Երբ հանդիպում են նյութն ու հականյութը

Տիեզերքի այն հատվածը, որտեղ մենք ենք ապրում, կազմված է նյութերից: Բայց գոյություն ունեն նաև «հականյութեր», որոնք դեռ անհասկանալի պատճառներով մեր ճանաչած աշխարհի շատ փոքր մասն են կազմում:

Մեզ շրջապատող նյութերը բաղկացած են ատոմներից: Ատոմները ունեն միջուկ, որի շուրջ պտտվում են էլեկտրոնները: Սա շատ նման է մոլորակների արևի շուրջը պտտվելուն:

Ատոմի մոդել                  

«Ֆիզիկան բոլորի համար է» դասընթացը Գորիսում

Սեպտեմբերի 18-ին և 19-ին Գորիսի հ 4 ավագ դպրոցում էինք՝ իրականացնելու «Ֆիզիկան բոլորի համար է» դասընթացը:
Ինչպես մեր բլոգի, այնպես էլ դասընթացի նպատակն աշակերտներին դպրոցական ծրագրից տարբերվող, հետաքրքիր և գրավիչ ֆիզիկա ներկայացնելն էր:

Դասընթացներին ավագ դպրոցի մոտ 50 աշակերտներ էին ներկա, ովքեր սովորում էին բնագիտական կամ տնտեսագիտական դասարաններում:

Ծրագրի մասնակիցները

Առաջին օրը ներկայացրինք, թե ինչ կլիներ, եթե ֆիզիկան չլիներ, հետո ինտերակտիվ-համեմատական դասախոսություն եղավ, որի ժամանակ համեմատության մեջ դրվեցին ֆիզիկայում կիրառվող մեծությունները:

Ինչպե՞ս կարտոֆիլից մարտկոց պատրաստել

Շատերը գիտեն, թե ինչպես կարելի է կարտոֆիլից կարկանդակ, տապակա կամ ապուր պատրաստել: Իսկ մենք կներկայացնենք կարտոֆիլից մարտկոց պատրաստելու «բաղադրատոմսը»:

Ի՞նչ է անհրաժեշտ

• երկու կարտոֆիլ
• երկու ցինկապատ մետաղե ձող
• երկու փոքրիկ կտոր հաստ պղնձալար
• երեք հաղորդալար, որոնց կարելի է ատամնավոր ամրակներ ամրացնել
• ժամացույց, հեծանիվի արագաչափ կամ այլ սարք, որն աշխատում է փոքր` 1-2  Վոլտ լարումով  մարտկոցով

Թռչող սարքեր (մաս 1)

Պատմական զարգացման ընթացքում մարդը բազմիցս փորձել է «նվաճել» երկինքը: Այստեղ կպատմենք մի քանի նախնական սարքերի և առաջին թռիչքների մասին, ինչպես նաև կներկայացնենք տարբեր թռչող սարքերի աշխատանքի սկզբունքը:

Հավերժական շարժիչ

Ժամանակին արքաները և մեծահարուստները հսկայական գումարներ են խոստացել հավերժական շարժիչ հայտնագործողին, լաբորատորիաների և անհրաժեշտ սարքերի վրա մեծ գումարներ են ծախսվել: Այստեղ կպատմենք այդպիսի սարքերի մասին, ինպես նաև կբացատրենք թե ինչու է անհնար նրանց աշխատանքը:

Լեոնարդո Դա Վինչիի ձեռագրերից

Հավերժական շարժիչն այն մեխանիզմն է, որը կարող է անընդհատ աշխատել, չսպառելով սեփական էներգիան: Այդպիսի շարժչի գոյությանը հավատացող մարդկանց քանակը  հատկապես շատ էր միջնադարում և անգամ Լեոնարդո Դա Վինչին ուներ գծագրեր, որտեղ նկարագրում էր «հավերժ էներգիայի» աղբյուրները:

Բևեռափայլ կամ ավրորա

Շատերն են երազել կյանքում գոնե մեկ անգամ լինել հեռավոր հյուսիսում կամ հարավում, որպեսզի տեսնեն, թե ինչպես է երկինքը գունավորվում կանաչ, կարմիր կամ մանուշակագույն լույսերով:

Հյուսիսափայլ Կանադայում

Այդ գունավոր լույսերը` բևեռափայլերը, որոնք բազմաթիվ լեզուներով անվանում են ավրորա` արևածագի հռոմեական աստծվածուհու անունով, հանդիպում են միայն երկրագնդի հյուսիսային և հարավային բևեռներում: Ի դեպ, հյուսիսային բևեռում (Իսլանդիա, Նորվեգիա, Կանադա և այլն) բևեռափայլին անվանում են հյուսիսափայլ, իսկ հարավային բևեռում հանդիպողին երևի հարավափայլ կանվանեն:

Համաձայն հին նորվեգացիների առասպելների, հյուսիսափայլը աստվածների ստեղծած կամուրջն էր Երկրի վրա, ֆինները կարծում էին, որ երկնքում մի կախարդական աղվես կա, որն իր պոչով է այս գույները սփռում, իսկ բնիկ ամերիկացիներին թվում էր, որ հանգուցյալների հոգիներն են շուրջպար բռնել երկնքում:

Աստղերի ծնունդը և մահը

Եթե սա լիներ ֆանտաստիկ պատմվածք, ապա հաստատ կսկսեր այսպես՝ այսօր Անդրոմեդայի գալակտիկայում բազում աստղեր էին հավաքվել. լույս աշխարհ էր գալիս փոքրիկ Աստղիկը: Սակայն քանի որ սա փոքր ինչ գիտական բլոգ է, այստեղ կպատմենք աստղառաջացման պրոցեսի, ինչպես նաև նրանց զարգացման և մահվան մասին:

Արծվի Միգամածություն

Մեր սիրելի աստղերի ապրելակերպն ու խենթությունները

Մարդիկ շատ են  սիրում հետևել իրենց սիրելի աստղերի ապրելակերպին, առօրյային և նրանց խենթություններին: 

Ես նույնպես հետևում եմ իմ սիրելի աստղերին, այդ պատճառով էլ տարիներ առաջ ուզում էի աստղագետ դառնալ: Մի լավ պապարացի կա, անունն էլ` Հաբբլի աստղադիտակ, որ շատ ու շատ աստղերի մասին է մեզ պատմում: Հիմա Հաբբլից բացի ուրիշ պապարացիներ էլ կան, որոնք նեղություն չեն քաշում տիեզերք թռնելու ու իրենց սիրած աստղի հետևից ընկնելու համար, այլ Երկրի վրա պառկած, ռադիոալիք կամ այլ ճառագայթ են բռնում: 

Մի քիչ էլ պատմեմ իմ սիրելի աստղերի ու նրանց ապրելակերպի մասին:

Լույսի դիսպերսիա և սպեկտր

Եթե սպիտակ լույսն անց կացնենք ապակե կամ պլաստիկե պրիզմայի միջով, կտեսնենք, որ լույսը բաժանվում տարբեր գույների` ճիշտ ծիածանի պես:
Այս երևույթը հենց դիսպերսիան է, իսկ լույսի առանձնացված գույներին անվանում են լույսի սպեկտր:

Ձեզանից շատերը միգուցե այս պատկերը ոչ թե ֆիզիկայի դասագրքից են հիշում, այլ
հայտնի Pink Floyd խմբի "The Dark side of the Moon" ալբոմի շապիկից:

Փորձենք հասկանալ այս գեղեցիկ երևույթի ֆիզիկական էությունը:

Երբ սպիտակ լույսը մի միջավայրից մյուսն է անցնում, այսինքն` պրիզմայի վրա ընկնելով օդից անցնում է ապակու կամ պլաստիկի մեջ, այն փոխում է իր շարժման արագությունը: Երբ փոխվում է լույսի արագությունը, այն բեկվում է, այսինքն` շեղվում է այն սկզբնական անկյունից, որով ընկել էր պրիզմայի վրա:

Ձայնային ճախրում

Ձայները շրջապատում են մեզ. ծնված օրից մենք ամեն օր լսում ենք լաց, ծիծաղ, աղմուկ, երաժշտություն, սակայն երևի թե երբեք չենք մտածել, որ կարելի է շոշափել այն:
Օրինակներից ամենապարզը, որ վկայում է ձայնի ֆիզիկական ներկայության մասին, բարձր երաժշտության ժամանակ փոքրիկ առարկաների շարժվելն է: Սակայն պարզվում է, որ ձայնը կարելի է օգտագործել նաև համեմատաբար մեծ առարկաներ շարժելու, օդում պահելու համար:

Կանաչ արև

Ե՞րբևէ պատկերացրել եք, որ արևը կարող է կանաչ լինել: 

Դժվար է պատկերացնել, բայց այո՝ արևը կարող է երևալ կանաչ: Այս օպտիկական յուրահատուկ երևույթը ի հայտ է գալիս մայրամուտից անմիջապես հետո կամ արևածագից վարկյաններ առաջ: Սակայն ամեն օր հնարավոր չէ տեսնել կանաչ արև՝ միայն անհրաժեշտ մթնոլորտային պայմանների դեպքում է արևի վերին եզրը մեկ-երկու վարկյան կանաչ գույն ձեռք բերում:

Լույսի արագության որոշումը

Դարեր շարունակ մարդիկ կարծում էին, որ լույսը տարածվում է ակնթարթորեն` անսահման արագությամբ, սակայն 1676 թվականին դանիացի աստղագետ Օլե Ռոյմերը ցույց տվեց, որ լույսը սահմանափակ արագություն ունի:

Նա դիտում էր Յուպիտեր մոլորակի ամենաներքին արբանյակի` Իոյի խավարումը, այսինքն այն պահը երբ Իոն հայտնվում էր Յուպիտերի ստվերում:

Քանի որ Իոն Յուպիտերի շուրջ հաստատուն ուղեծրով էր պտտվում, կարելի էր ենթադրել, որ նրա խավարումը նույնպես հաստատուն ժամանակահատված անց տեղի կունենա, այսինքն` պարբերական կլինի:

Ռոյմերի` լույսի արագության որոշման մեթոդը:

Սակայն Ռոյմերի դիտումները ցույց էին տալիս,  որ Իոյի պտտման պարբերությունը փոխվում է տարվա ընթացում: Երբ Երկիրը մոտենում էր Յուպիտերին, այդ պարբերությունները միջին արժեքից փոքր էին, իսկ երբ հեռանում էր Յուպիտերից` ավելի մեծ: 

Մազական երևույթ

Մազական երևույթները, կամ ինչպես ընդունված է՝ մազականությունը, բնության մեջ շատ տարածված երևույթ է: Երբ նեղ անոթի մեջ հեղուկը շարժվում է այլ ուժերին հակառակ (դիմադրություն, երկրի ձգողականություն և այլն), անոթը կոչվում է մազական, երևույթը՝ մազականություն:

Այն կարելի է հանդիպել ամենուր՝ փոքր մի մասով ջրին հպելիս վրձինը գրեթե ամբողջությամբ թրջվում է, ծառերը այս կերպ ջուր և սննդարար նյութեր են բարձրացնում ընդհուպ միչև կատար, որոշ փոքրիկ կենդանիներ հատուկ հարմարեցված բերանային ապարատ ունեն, որով ներքաշում են սնունդը:

Թվում է թե այս երևույթը հակասում է հայտնի օրենքներին, սակայն ոչ: Անոթով հեղուկը բարձրանում է վեր, քանի որ այն փոխազդում է անոթի պատերի հետ՝ հեղուկը փորձում է հնարավորինս ազատ լինել, իսկ անոթը արգելում է: Մակերևույթին առաջանում է լարվածության ուժ, որի միջոցով էլ հեղուկը շարժվում է՝ գալով ավելի «ձեռնտու» վիճակի: Կան նյութերը, որոնց համար այդ վիճակը բարձր է հիմնական վիճակից, (ինչպես օրինակ ջուրը), և կան, որ ցածր է (օրինակ սնդիկը):